W dzisiejszym wpisie zapraszam Was na krótką lekcję poświęconą kategorii rodzaju w językach romańskich, tj. języku portugalskim, hiszpańskim, włoskim oraz francuskim. Dowiecie się ile rodzajów wyróżniamy i jakie rodzajniki możemy zastosować do opisu osób, rzeczy lub pojęć. Ponadto, zobaczycie jak można rozpoznać rodzaj rzeczownika oraz czy istnieją wyjątki od reguły. W trzeciej części będziecie mieć okazję, aby się przekonać, że czasami słowa posiadają różny rodzaj w konkretnych językach romańskich. Ostatnia część to krótkie omówienie kategorii rodzaju w innych językach.
ILE RODZAJÓW WYRÓŻNIAMY ORAZ JAKIE RODZAJNIKI IM ODPOWIADAJĄ?
W językach romańskich wyróżniamy dwa rodzaje gramatyczne tj. rodzaj męski oraz rodzaj żeński. Oznacza to ni mniej ni więcej, że każdy z rzeczowników będzie przypisany, do którejś z kategorii. Ponadto, we wspomnianych wyżej językach rozróżniamy podział na rodzajniki nieokreślone i określone. Są to elementy gramatyczne, które poprzedzają rzeczownik w zdaniu oraz pomagają nam rozróżnić czy chodzi o znaną, konkretną rzecz lub osobę, czy też wskazuje na przynależność do danej kategorii przedmiotów lub osób.
Postarajmy się wspólnie przeanalizować formy rodzajników występujące w poszczególnych językach romańskich.
RODZAJNIKI W JĘZYKU PORTUGALSKIM
W języku portugalskim wyróżniamy następujące rodzajniki nieokreślone: UM (liczba pojedyncza) i UNS (liczba mnoga)dla rzeczowników rodzaju męskiegooraz UMA (liczba pojedyncza)i UMAS (liczba mnoga)dla rzeczowników rodzaju żeńskiego. Przy czym warto podkreślić, że rodzajniki nieokreślone w liczbie mnogiej występują rzadko.
W przypadku rodzajników określonych formy będą wyglądały następująco: O (liczba pojedyncza) i OS (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju męskiego oraz A (liczba pojedyncza) i AS (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju żeńskiego.
RODZAJNIKI W JĘZYKU HISZPAŃSKIM
W języku hiszpańskim wyróżniamy następujące rodzajniki nieokreślone: UN (liczba pojedyncza) i UNOS (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju męskiegooraz UNA (liczba pojedyncza)i UNAS (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju żeńskiego.
W przypadku rodzajników określonych formy będą następujące: EL (liczba pojedyncza) i LOS (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju męskiego oraz LA (liczba pojedyncza) i LAS (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju żeńskiego.
RODZAJNIKI W JĘZYKU WŁOSKIM
W języku włoskim kategoria rodzajnika jest bardziej rozbudowana. W rzeczownikach rodzaju męskiego, w liczbie pojedynczej stosujemy: UN – w rzeczownikach zaczynających się od spółgłoskilub samogłoski, UNO -stosowane w rzeczownikach zaczynających się od liter z, s+spół., ps, gn, x, oraz y. Natomiast w liczbie mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego będziemy stosować formy rodzajnika cząstkowego: DEI – z rzeczownikami zaczynającymi z od spółgłoskioraz DEGLI – z rzeczownikami odpowiadającymi w liczbie pojedynczej formie unolub w rzeczownikach zaczynających się od samogłoski. W liczbie pojedynczej rodzaju żeńskiego stosujemy: UNA – z rzeczownikami zaczynającymi się od spółgłoski, UN’ – z rzeczownikami zaczynającymi się od samogłoski. W liczbie mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego stosujemy rodzajnik cząstkowy DELLE.
W przypadku rodzajników określonych formy liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego będą następujące: IL – stosowane w rzeczownikach zaczynających się od spółgłoski, L’ – stosowane w rzeczownikach zaczynających się od samogłoski, LO – stosowane w rzeczownikach zaczynających się od liter z, s+spół., ps, gn, x oraz y. Natomiast, w liczbie mnogiej rodzaju męskiego wyróżniamy rodzajniki: I – rzeczowniki posiadające w liczbie pojedynczej formę il, GLI – rzeczowniki posiadające w liczbie pojedynczej formy l’ lub lo. Odpowiednio, w liczbie pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego rodzajnikami będę: LA – stosowane w rzeczownikach zaczynających się od spółgłoski, L’ – stosowane w rzeczownikach zaczynających się od samogłoski. Natomiast w liczbie mnogiej rodzajnik LE.
W języku włoskim wyróżniamy ponadto tzw. rodzajnik cząstkowy. Jego formy są następujące: DEL, DELLO, DELL’ dla rzeczowników rodzaju męskiego oraz DELLA, DELL’ dla rzeczowników rodzaju żeńskiego. W liczbie mnogiej z rzeczownikami rodzaju męskiego stosujemy DEI lub DEGLI, a z rzeczownikami rodzaju żeńskiego DELLE.
RODZAJNIKI W JĘZYKU FRANCUSKIM
W języku francuskim wyróżniamy następujące rodzajniki nieokreślone: UN (liczba pojedyncza) i DES (liczba mnoga)dla rzeczowników rodzaju męskiegooraz UNE (liczba pojedyncza)i DES (liczba mnoga)dla rzeczowników rodzaju żeńskiego.
W przypadku rodzajników określonych formy będą następujące: LE, L’ – w przypadku rzeczowników rozpoczynających się od samogłoski (liczba pojedyncza) i LES (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju męskiego oraz LA, L’ – w przypadku rzeczowników rozpoczynających się od samogłoski (liczba pojedyncza) i LES (liczba mnoga) dla rzeczowników rodzaju żeńskiego.
Ponadto wyróżniamy tzw. rodzajnik cząstkowy z formami DU (DE + LE) z rzeczownikami rodzaju męskiego, DE L’ z rzeczownikami rozpoczynającymi się od samogłoski oraz DE LA z rzeczownikami rodzaju żeńskiego. W liczbie mnogiej w obu rodzajach stosujemy formę DES (DE + LES).
JAK ROZPOZNAĆ RODZAJ RZECZOWNIKA?
Rodzaj rzeczownika możemy rozpoznać przyglądając się jego końcówce. Jednak, należy pamiętać, że od występujących reguł zdarzają się wyjątki. Co powoduje, że dana końcówka może występować z rzeczownikami w obu rodzajach gramatycznych.
Poniżej przeanalizujemy najbardziej charakterystyczne końcówki dla poszczególnych rodzajów w językach romańskich.
JĘZYK PORTUGALSKI
W rodzaju męskim najczęściej spotykamy końcówki:
-o: o livro, o gato, o prato, o médico, o fato
-or: o escritor, o pintor, o calor, o pastor, o valor
-ão: o cão, o coração, o limão, o botão, o avião
-a: o dia, o problema, o tema, o planeta, o sistema
W rodzaju żeńskim najczęściej spotykamy końcówki:
-a: a casa, a guerra, a revista, a amiga, a mesa
-dade: a atividade, a liberdade, a saudade, a sociedade, a amizade
-tude: a virtude, a juventude, a atitude, a altitude
-gem: a viagem, a vantagem, a coragem, a paisagem, a homenagem
-ão, ção: a razão, a mão, a canção, a nação, a abolição
-or: a flor, a cor, a dor
Występują w obu rodzajach:
-a: o/a jornalista, o/a dentista
-e: o/a estudante, o/a ajudante, o/a paciente
-o: o/a modelo, o/a piloto
JĘZYK HISZPAŃSKI
W rodzaju męskim najczęściej spotykamy końcówki:
-o: el perro, el ojo, el cielo, el amigo, el toro
-or: el dolor, el actor, el ardor, el esplendor, el bailaor
-aje: el mensaje, el viaje, el coraje, el garaje, el lenguaje
-zón, -ón: el cajón, el corazón, el dragón, el campeón
-a: el día, el mapa, el clima, el planeta, el dilema
W rodzaju żeńskim najczęściej spotykamy końcówki:
-a: la ventana, la raza, la casa, la belleza, la tristeza
-dad: la propiedad, la actividad, la voluntad, la maldad, la dignidad
-tad: la dificultad, la lealtad, la facultad, la potestad
-ja: la ventaja, la caja, la bruja, la burbuja
-sión, ción, zón: la razón, la posesión, la canción, la inquisición
Występują w obu rodzajach:
-a: el/la periodista
-e: el/la cantante, el/la paciente
JĘZYK WŁOSKI
W rodzaju męskim najczęściej spotykamy końcówki:
-o: l’uomo, il giorno, l’ombrello, lo zaino, lo zio
-ore: il dottore, il traduttore, il cuore, il sapore
-e: il sole, il mare, il fiore, il pesce, lo stivale
-a: il problema, il tema, il clima, il programma
W rodzaju żeńskim najczęściej spotykamy końcówki:
-a: la donna, la luna, la macchina, la sorella, la pagina
-à: la lealtà, la difficoltà, la novità, la qualità
-zone, -zione, -sione: la canzone, la nazione, l’amministrazione
-e: la notte, la luce, la chiave
-ine: l’abitudine, l’immagine, l’attitudine
JĘZYK FRANCUSKI
W rodzaju męskim najczęściej spotykamy końcówki:
-ment: le gouvernement, le parlement, le contentement
-age: le sondage, l’espionnage, le chauffage, l’héritage
-(t)eur: l’acteur, le radiateur, le professeur, le menteur
-eau: le manteau, l’oiseau, le morceau, le cadeau
W rodzaju żeńskim najczęściej spotykamy końcówki:
-tion, -sion: l’administration, la tension, la frustration
-té: la beauté, la difficulté, la volonté, la société
-ette: la tablette, l’étiquette, la vedette, la bicyclette
-ence, -ance: l’absence, la croyance, l’essence, la différence
-euse: la chanteuse, la menteuse
-ère: la lumière, la colère
RÓŻNICE W RODZAJU POMIĘDZY JĘZYKAMI ROMAŃSKIMI
W większości przypadków rzeczowniki o takim samym znaczeniu w językach romańskich będą należały do tego samego rodzaju. Jednak, zdarzają się sytuacje, w których będziemy zauważać zmianę.
Taki sam rodzaj występuje na przykład w słowach:
a luz (pt) – la luz (esp) – la luce (it) – la lumière (fr)
o castelo (pt) – el castillo (esp) – il castello (it) – le château (fr)
a noite (pt) – la noche (esp) – la notte (it) – la nuit (fr)
Inny rodzaj występuje na przykład w słowach:
a flor (pt) – la flor (esp) – il fiore (it) – la fleur (fr)
a cor (pt) – el color (esp) – il colore (it) – la couleur (fr)
a árvore (pt) – el árbol (esp) – l’albero r.m (it)- l’arbre –r.m (fr)
a dor – el dolor (esp) – il dolore (it) – la douleur (fr)
A JAK FUNKCJONUJE RODZAJ W INNYCH JĘZYKACH?
W językach należących do innych grup językowych spotykamy różne rozwiązania. W języku polskim, i innych językach słowińskich mamy do czynienia z trzema rodzajami tj. męskim, żeńskim oraz nijakim (chociaż różne teorie językoznawcze podają różne liczby). Nie występuje za to pojęcie rodzajnika.
Z taką samą liczbą rodzajów mamy do czynienia w języku niemieckim. Jednak, dodatkowo występuje w nim kategoria rodzajnika określonego i nieokreślonego. Podobnie, sytuacja ma się w przypadku języka norweskiego.
Jakie są Wasze doświadczenia? Czy nauka rodzajników sprawia Wam problemy? Dajcie znać w komentarzu.
